آیه 30 سوره فاطر

لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ (30)

«1» مجمع البيان (1401 ق) ج 4 ص 407.

«2» كاسد: ناروا، نارايج، بى‌رونق، فرهنگ معين ج 3 ص 2825.

جلد 11 - صفحه 35

لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ‌: (علت مدلول كلام ايشان) يعنى اميد دارند به تجارتى كه منتفى باشد از او كساد و رواج داشته باشد تا به سبب آن تمام گرداند خداى تعالى اجرهاى ايشان را و تمامى و كمال بديشان رساند، يا جميع اين افعال را بجا مى‌آورند تا حق تعالى اجر آنها به تمامى به آنها رساند، وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ‌: و زياد فرمايد حسنات ايشان را از فضل خود و مزد عمل را زياده از آن به ايشان رساند. ابن مسعود از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله روايت نموده مراد زيادتى فضل الهى، عطاى شفاعت است؛ «1» يعنى شفاعت ايشان را قبول فرمايد، إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ: بدرستى كه خداى تعالى بسيار آمرزنده است گناهان را، مزد دهنده مرطاعات را. عبد اللّه گفته اين آيه در حق قاريان قرآن و تاليان فرقان است كه به جهت طمع ثواب اخروى به تلاوت آن مشغولند.

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابِيبُ سُودٌ «27» وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ كَذلِكَ إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ «28» إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ «29» لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ (30)

ترجمه‌

آيا نديدى كه خداوند فرو فرستاد از آسمان آبيرا پس بيرون آورديم بآن ميوه‌هائى كه مختلف است رنگهاى آنها و از كوهها است راههاى سفيد و راههاى سرخى كه مختلف است رنگهاى آنها و راههاى سياه يكدست‌

و از آدميان و جنبندگان و چهارپايان است نوعى كه مختلف است رنگهايش جز اين نيست كه ميترسند از خدا از ميان بندگانش دانايان همانا خداوند غالب آمرزنده است‌

همانا آنانكه ميخوانند كتاب خدا را و برپاى ميدارند نماز را و انفاق ميكنند از آنچه روزى داديمشان در نهان و آشكار اميد ميدارند تجارتى را كه نابود نميشود

تا تمام دهد بايشان مزدهاشانرا و زياده دهد آنانرا از فضلش همانا او آمرزنده و قدردان شكر است.

تفسير

خداوند منّان در مقام اثبات توحيد و قدرت كامله خود فرموده كه آيا نديدى تو اى بنده بينا كه خداوند نازل فرمود از آسمان باران رحمت خود را و براى اثبات عظمت خود فعل را اسناد بضمير متكلم مع الغير داده ميفرمايد پس بيرون آورديم بوسيله آن باران و ساير عوامل طبيعى كه محتاج بآن بوده‌

جلد 4 صفحه 386

ميوه‌هاى گوناگون رنگارنگ را كه از هر جهت با هم اختلاف دارند و اين دليل است بر آنكه عوامل طبيعى بامر ما مؤثر بودند كه بر وفق حكمت و مصلحت كار كردند و الّا عمل طبيعت بايد بيك منوال باشد و در يك زمين و از يك آب و هوا و آفتاب كه عوامل طبيعى هستند ميوه‌هائى پديد ميآيد كه دو فرد آن از يك درخت با هم اختلاف دارند چه رسد بافراد و انواع ديگر و از كوهها راهها و خطوط سفيد و سرخ با اختلاف آنها در مراتب سفيدى و سرخى و راههاى سياه پر رنگ يكدست بوجود آورديم براى هدايت مردم از آن خطوط و الوان بمقاصد خودشان و اينها همه دليل بر حكمت صانع است و بالاتر از همه آنكه از نوع انسان و حشرات زمين و چهارپايان مخلوقى بوجود آورديم كه دو فرد از يك نوع آن همرنگ و همشكل و خاصيّت نيستند كه نتوان تشخيص داد آن دو را از يكديگر چه رسد بدو فرد يا افرادى از انواع جنس حيوان كه قدر مشترك بين تمام آن انواع است با آنكه عوامل طبيعى همه يكى است و اينجا در افراد بقدرى اختلاف وجود دارد كه عقل مبهوت ميشود از شخص اوّل عالم امكان تا ضعيف‌ترين حيوانات با آنكه مانند جبال و ثمراتند در اصل اختلاف و هر قدر معرفت و علم و دانش انسان زياد شود خوف و خشيت و بيم او از خداوند زيادتر خواهد شد چون پى بعظمت و قهر او ميبرد و احيانا اگر معصيتى نمايد از روى غفلت و غلبه شهوت است نه جهالت و نادانى بخلاف كسيكه خدا را نشناخته كه ترس هم ندارد لذا پيغمبر صلى اللّه عليه و اله فرمود من از خدا بيشتر ميترسم و پرهيز ميكنم از تمام شما و بايد از خدا ترسيد چون او غالب و قادر بر معصيت كار است و عذاب ميكند او را و در صورت ارتكاب عصيان احيانا بايد توبه نمود چون او ميآمرزد گناه توبه‌كنندگان را در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از علماء كسى است كه تصديق كند قول او را فعلش و كسيكه تصديق نكند فعلش قولش را عالم نيست و در حديث ديگر وارد شده كه عالم‌ترين شما كسى است كه ترسش از خدا بيشتر باشد و اخبار راجع بايتلاف علم با عمل و تلازم خشيت با معرفت بسيار است و كسانيكه بقدر امكان تلاوت ميكنند قرآن را و برپا ميدارند نماز را كه عمود دين است و انفاق ميكنند در راه خير از آنچه خداوند بآنها عطا فرموده پنهان و آشكار يا صدقات مستحبّه را در خفيه و

جلد 4 صفحه 387

زكوة واجب را ادا مينمايند در علن اميدوارند باميدى كه بجا و محلّ است از تجارت و كسب نمودن خودشان در دنيا نعيم ابدى آخرت را و آن تجارت كسادى و زيان و نابودى ندارد و اين اعمال را براى آن بجا مى‌آورند كه خداوند اجر كامل بايشان عطا فرمايد و خداوند هم آنها را بمقصودشان ميرساند بلكه بفضل و كرم خود زيادتر هم از ميزان استحقاقشان عطا ميكند بلكه اگر لغزشى هم از آنها بروز نموده باشد ميآمرزد و قدردانى ميكند از شكرگزارى آنها بجزاى احسن از اعمالشان در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله روايت نموده كه مراد از زيادى فضل قبول شفاعت از آنها است براى كسيكه مستحق جهنّم شده از كسانيكه بايشان در دنيا خدمتى نموده‌اند و بعضى شكور را بقبول كننده كم و عوض دهنده بر آن زياد تفسير نموده‌اند و ظاهرا شكرگزارى هر كس بر حسب حال خودش و طرف او است و شكرگزارى مولى از بنده‌اش بهمين چيزها است كه ذكر شد.

لِيُوَفِّيَهُم‌ أُجُورَهُم‌ وَ يَزِيدَهُم‌ مِن‌ فَضلِه‌ِ إِنَّه‌ُ غَفُورٌ شَكُورٌ (30)

‌هر‌ آينه‌ وفا ميفرمايد اجر ‌آنها‌ ‌را‌ بالتمام‌ و زياد ميفرمايد ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ فضل‌ ‌خود‌ محققا ‌او‌ ‌است‌ آمرزنده‌ و پاداش‌ كننده‌.

لِيُوَفِّيَهُم‌ أُجُورَهُم‌ توفي‌ ‌يعني‌ هيچ‌ عمل‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بي‌ اجر نميگذارد و ‌در‌ اجر ‌آنها‌ ‌هم‌ نقصاني‌ نميكند مثل‌ وفاء دين‌ ‌که‌ بالتمام‌ اداء ميكند مديون‌ و وفاء بعهد و نذر و قسم‌ ‌که‌ ‌بر‌ طبق‌ ‌آن‌ عمل‌ ميكند طابق‌ النعل‌ بالنعل‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ إِن‌ تُطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ لا يَلِتكُم‌ مِن‌ أَعمالِكُم‌ شَيئاً إِن‌َّ اللّه‌َ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ (حجرات‌ آيه 14) ‌يعني‌ كم‌ نميكند بلكه‌.

وَ يَزِيدَهُم‌ مِن‌ فَضلِه‌ِ فضل‌ الهي‌ بسيار ‌است‌ و بزرگ‌ و عظيم‌ ‌است‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ اللّه‌ُ ذُو فَضل‌ٍ عَظِيم‌ٍ (آل‌ عمران‌ آيه 68).

إِنَّه‌ُ غَفُورٌ شَكُورٌ چه‌ اندازه‌ تفضل‌ ‌است‌ ‌که‌ اطلاق‌ شكور ‌بر‌ ‌خود‌ فرموده‌ ‌يعني‌ قدر داني‌ بنده‌گي‌ بنده‌گانش‌ ميكند و ‌آنها‌ ‌را‌ محترم‌ ميدارد و عزت‌ ميگذارد.

(آیه 30)- این آیه هدف این مؤمنان راستین را چنین بیان می‌کند: «آنها (این اعمال صالح را انجام می‌دهند) تا خداوند اجر و پاداششان را بطور کامل بپردازد، و از فضلش بر آنها بیفزاید که او آمرزنده و شکور است» (لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ).

این جمله در حقیقت اشاره به نهایت اخلاص آنهاست که در اعمال نیک خود جز به پاداش الهی نظر ندارند، و خداوند علاوه بر پاداش معمولی که آن خود گاهی صدها یا هزاران برابر عمل است از فضل خود بر آنان می‌افزاید، و مواهبی، از فضل گسترده‌اش به آنها می‌بخشد.